Bakit hindi maglalaho ang nakagisnan naming mga palay-bundok sa Bantug?
Hindi mawawala ang nakagisnan naming mga palay-bundok sa Bantug dahil sa tradisyon naming magtanim ng ganitong mga binhi taon-taon: Mayo o Hunyo, kung kailan dumating ang ulan. Hindi ginagamitan ng pataba at pestisidyo, ang isang salop na binhi ay umaani ng 5 sako ng palay. Ang mga may mas malawak na lupa sa bundok ay nagtatanim ng 1 balde hanggang 1 sako ng binhi.
Paa ang aming ginagamit sa paggigiik ng palay-bundok (samantalang paghahampas o tresher ang gamit sa mga palay sa patag). Lusong ang gamit namin sa pagbayo ng palay-bundok (samantalang kono o kiskis naman sa palay sa patag). Ang makukuhang bigas ay kadalasang nagsasapat sa kunsumo ng aming pamilya hanggang sa susunod na pag-aani.
Pawang mabango ang kanin galing sa mga ganitong binhi. Ginagamit din namin ang bigas sa paggawa ng mga kakanin katulad ng puto, bilo-bilo at paradosdos.
Ang sampung uri ng palay-bundok dito sa Bantug na nakagisnan namin noong kami ay bata pa ay sampu pa rin hanggang sa ngayon. Pinakamabango ang galo at inigorot, mabango rin ang palawan at minantika. Pinakamaganda ang ani ng ginanda, palawan at inigorot. Pinakamatagal namang anihin ang galo, inogorot, minantika at inimburnal. Bawat pamilya ay may kanya-kanyang 2 o 3 paboritong binhi ng palay-bundok na itinatanim taon-taon.
|
Uri ng palay |
Katangian |
Tagal bago anihin |
|
Galo |
Brown-violet ang ipa; violet ang bigas; napakabango; pinakamahal kung ititinda |
4-5 buwan |
|
Ginanda |
Maitim ang dulo ng ipa; maputi at bilog-haba ang bigas; napakaganda ng ani |
4 buwan |
|
Inigorot |
May guhit-guhit na itim ang ipa; maliit, bilog at maputi ang bigas; napakabango; maganda ang ani |
5 buwan |
|
Inimburnal |
Maputi at bilog ang bigas; mabango |
4-5 buwan |
|
Inuway |
Maputi at pahaba ang bigas; hindi gaanong mabango |
4 buwan |
|
Minantika |
Maliit at pahaba ang bigas; mabango; makintab ang sinaing na kanin |
4-5 buwan |
|
Palawan |
Medyo maiitim ang dulo ng ipa; maputi at bilog ang bigas; mabango; maganda ang ani |
4 buwan |
|
Binayabas |
Malagkit; mamula-mula ang ipa; maputi ang bigas; ginagawa ring pinipig at puto bumbong |
4 buwan |
|
Kumpol |
Malagkit; tatluhan, na parang tongko, ang butil sa bawat labas ng uhay (ang ibang palay ay dalawahan lang); violet ang dulo ng ipa; bilog ang bigas; ginagawa ring pinipig at puto bumbong |
4 buwan |
|
Pirurutong |
Malagkit; violet ang ipa; violet ang bigas; ginagawa ring pinipig at puto bumbong |
4 buwan |
Ang mga palay-bundok ay itinatanim namin sa mga bundok ng Bugnan: sa Sook, Bungahan, Lundo, Cabuyao at Laton. Nakita namin na itinatanim ito ng aming mga lolo at tatay, at ngayon ay ng aming mga asawa.
Sa pag-aani, una naming pinipili ang mga bibinhiin sa susunod na pagtatanim: iyong pinakamaganda ang mga uhay at pinakamalintog ang mga butil. Iyong mga pinakakawangis ng dating itinanim na binhi, iyong mga mas puro. Sa gayon, napapanatili ang lahi ng mga binhi.
May kaugalian din kami na kung liliban ng pagtatanim ang isang pamilya, ang binhi ay pinapahiram sa ibang pamilya na magtatanim. Pabulod ang taguri namin sa kaugaliang ito, sa aming wikang Ilokano.
Tunay na hindi maglalaho ang nakagisnan naming mga palay-bundok sa Bugnan.
_____________
Isinalaysay nina Maura Solita at Jenette Benin kina Hydee Mariano at Isidro Sia 26 Oktubre 2014 sa Barangay Bantug, Gabaldon, Nueva Ecija. Bukod sa pagtulong sa pagbubukid ng kanilang mga asawa, sina Gng Solita at Gng Benin ay mga community health worker at mga miyembro ng isang samahang pangkomunidad, ang Gabay sa Bagong Pag-asa. Si Hydee Mariano ay isang community development worker sa Gabaldon, Nueva Ecija. Si Isidro Sia ay guro sa Unibersidad ng Pilipinas Manila.
Kung may mga komento o tanong, maaari pong komontak sa This email address is being protected from spambots. You need JavaScript enabled to view it..
Kung nais sipiin ang salaysay, ganito po ang mungkahing pormat: Solita M, Benin J. Bakit hindi maglalaho ang nakagisnan naming mga palay-bundok sa Bantug?. Available from: www.katutubolokal.com. Updated 2014Oct27, accessed YYYYMmmDD).
GPS coordinates: 15.533333, 121.316667
